مقدمه

رساله حقوق امام سجاد

الحسن بن علی بن شعبه فی تحف العقول ، فی مواعظ السجاد (ع) قال فی رسالته المعروفه برساله الحقوق

 اعلم رحمک الله ان لله علیک حقوقا محیطه بک فبکل حرکه تحرکتها او سکنه سکنتها او منزله نزلتها او جارحه قلبتها او آله تصرفت بها بعضها اکبر من بعض و اکبر حقوق الله علیک ما اوجبه لنفسه تبارک و تعالی من حقه الذی هو اصل الحقوق و منه تفرع ثم اوجبه علیک لنفسک من قرنک الی قدمک علی اختلاف جوارحک فجعل لبصرک علیک حقا و لسمعک علیک حقا و للسانک علیک حقا و لیدک علیک حقا و لرجلک علیک حقا و لبطنک علیک حقا و لفرجک علیک حقا  فهذه الجوارح السبع التی بها تکون الافعال.

      

رساله حقوق امام سجاد

امام سجاد (ع) درباره حقوقی که بر گردن هر انسانی هست در رساله شان که معروف به رساله حقوق (در کتاب تحف العقول) است فرمودند:

 بدان خدای رحمتت کند ، که خداوند را بر تو حقوقی است ، که در هر حرکتی که صورت دهی ، و هر سکونی که بر آن بمانی ، و به هر مکانی که در آیی ، و هر عضوی را که بجنبانی ، و هر وسیله ای که به کار گیری آن حقوق تو را فرا گرفته است. [ این حقوق همه در یک پایه نیست بلکه ] پاره ای از آن مهم تر و بزرگتر از پاره ای دیگر است.                                    

بزرگترین حقی که خدای متعال برای خویش بر تو واجب ساخته ،  حق الله است  که اصل و بنیان همه حقوق است ، و بقیه حقوق همگی شاخه و برگ های آن است. آنگاه خداوند ، حقوق تو را از فرق تا نوک پایت ، به تفاوت اعضای بدن تو بر خودت واجب کرده است:

برای چشمت بر تو حقی نهاده ، و برای گوشت بر تو حقی نهاده ، برای دستت حقی و برای پایت حقی هست ، و نیز برای شکمت و برای عورتت بر تو حقی معین کرده است. این هفت اندام توست که تو با آنها کار می کنی.

 ثم جعل عزوجل لافعالک علیک حقوقا فجعل لصلاتک علیک حقا و لصومک علیک حقا و لصدقک علیک حقا و لهدیک علیک حقا و لافعالک علیک حقا. ثم تخرج الحقوق منک الی غیرک من ذوی الحقوق الواجبه  علیک حق ائمتک ثم حقوق رعیتک ثم حقوق رحمک فهذه حقوق یتشعب منها حقوق

 آنگاه خدای عزیز و جلیل برای کارهایت بر گردن تو حقوقی قرار داده است :

برای نمازت بر تو حقی مقرر کرده ، برای روزه ات بر تو حقی نهاده ، برای زکاتت بر تو حقی معین ساخته ، برای قربانیت بر تو حقی نهاده و [ به طور کلی برای همه اعمال و کارهای عبادی ] تو بر عهده تو حقی معین ساخته است. پس از آن حقوقی است که دیگران ، یعنی صاحبان حقوق واجب ، بر تو دارند ،که واجب ترین آنها حقوق پیشوایان توست ، و سپس حقوق رعیت تو [= کسانی که تو به نحوی سرپرست آنها هستی ] ، و پس از آن حقوق خویشانت هست . این است حقوقی که دیگر حقوق از آن سرچشمه می گیرند.