فرزندان عبد المطلب
پيش از اين گفتيم كه بنا به گفته اهل تاريخ:عبد المطلب در وقتى كه چاه زمزم را حفر مىكرد و دچار اعتراض قريش گرديد نذر كرد كه اگر خداى تعالى ده پسر بدو داد يكى از آنها را در راه خدا قربانى كند. (1)
خداى تعالى نيز حاجتش را روا كرد و از زنهاى متعددى كه به همسرى برگزيد ده پسر بدو عطا فرمود به نامهاى:عبد الله،حمزه،عباس،ابو طالب،زبير،حارث،حجل،مقوم،ضرار،ابو لهب.
و دختران عبد المطلب نيز شش تن بودند به نامهاى:
صفيه،بره،ام حكيم،عاتكه،أميمه،أروى.كه اينها هر يك و يا هر چند تن از يك مادر بودند بدين شرح:
مادر عبد الله،ابو طالب،زبير و دختران عبد المطلبـجز صفيهـفاطمه دخترعمرو بن عائذ مخزومى بود.
و مادر حمزه و مقوم و حجل و صفيه:هاله،دختر وهيب بن عبد مناة بوده.
و مادر عباس و ضرار:نتيله دختر جناب بن كليب است.
و مادر حارث بن عبد المطلب:سمراء دختر جندب بن حجير،و مادر ابو لهب:لبنى دختر هاجر بن عبد مناف بن ضاطر است.
و گويند:هنگامى كه مرگ عبد المطلب فرا رسيد دختران خود را طلبيد و بدانها گفت:دوست دارم پيش از مرگ بر من بگرييد و برايم مرثيه گوييد،تا آنچه پس از مردنم مىخواهيد بگوييد من آن را قبل از مرگ خود بشنوم.آنها نيز به دستور پدر عمل كرده و هر كدام مرثيهاى گفت،كه در تواريخ به تفصيل ذكر شده.
داستان ذبح عبد الله
عبد اللهـبجز حمزه و عباسـكوچكترين فرزندان عبد المطلب بود ولى از همه فرزندان نزد او محبوبتر بود،چنانكه پيش از اين گفته شد و جمعى از مورخين نقل كردهاند كه چون عبد الله به دنيا آمد و به حد رشد رسيد عبد المطلب به ياد نذرى كه كرده بود افتاد و پسران خود را جمع كرده داستان نذرى را كه كرده بود به اطلاع آنها رسانيد. (2)
فرزندان اظهار كردند:ما در اختيار تو و تحت فرمان تو هستيم.عبد المطلب كه آمادگى آنها را براى انجام نذر خود مشاهده كرد آنان را به كنار خانه كعبه آورد و براى انتخاب يكى از ايشان قرعه زد،و قرعه به نام عبد الله درآمد.
در اين هنگام عبد المطلب دست عبد الله را گرفته و با دست ديگر كاردى برانبرداشت و عبد الله را به جايگاه قربانى آورد تا در راه خدا قربانى نموده به نذر خود عمل كند.
مردم مكه و قريش و فرزندان ديگر عبد المطلب پيش آمده و خواستند به وسيلهاى جلوى عبد المطلب را از اين كار بگيرند ولى مشاهده كردند كه وى تصميم انجام آن را دارد،و از ميان برادران عبد الله،ابو طالب به خاطر علاقه زيادى كه به برادر داشت بيش از ديگران متأثر و نگران حال عبد الله بود تا جايى كه نزديك آمد و دست پدر را گرفت و گفت:
پدر جان!مرا به جاى عبد الله بكش و او را رها كن!
در اين هنگام داييهاى عبد الله و ساير خويشان مادرى او نيز پيش آمده و مانع قتل عبد الله شدند،جمعى از بزرگان قريش نيز كه چنان ديدند نزد عبد المطلب آمده و بدوگفتند:
تو اكنون بزرگ قريش و مهتر مردم هستى و اگر دست به چنين كارى بزنى ديگران نيز از تو پيروى خواهند كرد و اين كار به صورت سنتى در ميان مردم درخواهد آمد.
پاسخ عبد المطلب نيز در برابر همگان اين بود كه:نذرى كردهام و بايد به نذر خود عمل نمايم.
تا سرانجام پس از گفتگوى زياد قرار بر اين شد (3) كه شتران چندى از شتران بسيارى كه عبد المطلب داشت بياورند و براى تعيين قربانى ميان عبد الله و آنها قرعه بزنند و اگر قرعه به نام شتران درآمد آنها را به جاى عبد الله قربانى كنند و اگر باز به نام عبد الله درآمد به عدد شتران بيفزايند و قرعه را تجديد كنند و همچنان به عدد آنها بيفزايند تا وقتى كه به نام شتران درآيد.عبد المطلب قبول كرد و دستور داد ده شتر آوردند و قرعه زدند باز ديدند قرعه به نام عبد الله درآمد ده شتر ديگر افزودند و قرعه زدند باز هم به نام عبد الله در آمد و همچنان هر بار ده شتر اضافه كردند و قرعه زدند و همچنان به نام عبد الله در مىآمد تا وقتى كه عدد شتران به صد شتر رسيد قرعه به نام شتران درآمد كه در آن هنگام بانگ تكبير و صداى هلهله زنان و مردان مكه به شادى بلند شد و همگى خوشحال شدند،اما عبد المطلب قبول نكرده گفت:من دو بار ديگر قرعه مىزنم و چون دو بار ديگر نيز قرعه زدند به نام شتران درآمد و عبد المطلب يقين كرد كه خداوند به اين فديه راضى شده و عبد الله را رها كرد و سپس دستور داد شتران را قربانى كرده و گوشت آنها را ميان مردم مكه تقسيم كنند. (4)
دنباله شرح حال عبد الله
عبد اللهـهمان طور كه پيش از اين گفته شدـبه جز حمزه و عباسـكوچكترين پسر عبد المطلب بود و زمان ولادت او را برخى 81 سال قبل از هجرت و وفاتش را 52 سال قبل از آن نوشتهاند و در پارهاى از تواريخ است كه 24 سال پس از سلطنت انوشيروان عبد الله به دنيا آمد،عبد المطلب به فرزندش عبد الله بيش از فرزندان ديگر علاقهمند بود و او را از ديگران بيشتر دوست مىداشت،و اين محبت و علاقه به خاطر بشارتها و خبرهايى بود كه كم و بيش از كاهنان و دانشمندان آن زمان شنيده بود كه بدو گفته بودند از صلب اين فرزندـيعنى عبد اللهـپسرى به دنيا خواهد آمد كه از طرف خداوند به نبوت مبعوث مىشود و شريعت او به دورترين نقاط جهان خواهد رفت و بخصوص پس از اينكه داستان ذبح عبد الله پيش آمد و صد شتر براى او فدا كرد،اين علاقه بيشتر شد.
و چيزى كه بشارت كاهنان را تأييد مىكرد،درخشندگى و نور خاصى بود كه در چهره عبد الله مشهود بود و هر كه با عبد الله رو به رو مىشد آن نور خيره كننده را مشاهده مىكرد و در پارهاى از تواريخـو حتى رواياتـداستانهاى عجيبى در اين باره نقل شده كه جاى ذكر همه آنها نيست،و در روايتى است كه عبد الله در دوران زندگى كوتاهى كه داشت از زنان شهر مكه به همان بليهاى دچار شد كه يوسف(ع)در دوران زندگى بدان دچار گرديد.
و در برخى از تواريخ آمده كه در آن شبى كه عبد الله با آمنه مادر رسول خدا(ص)ـازدواج كرد زنان بسيارى از غصه و اندوه از جهان رفتند،زيرا تا به آن روز اميد داشتند بلكه وسايلى فراهم شود و گاهى هم خودشان وسايلى را فراهم مىساختند تا بدان وسيله اين سعادت بهره آنان گردد،و پس از آن ازدواج ديگر نا اميد و مأيوس شدند.
ابن شهر آشوب در مناقب نقل كرده كه در مكه زنى بود به نام فاطمه،دختر مرة،كه كتابهايى خوانده و از اوضاع گذشته و آينده اطلاعاتى به دست آورده بود.آن زن روزى عبد الله را ديدار كرده بدو گفت:تويى آن پسرى كه پدرت صد شتر براى تو فدا كرد؟عبد الله گفت:آرى.
فاطمه گفت:حاضرى يكبار با من همبستر شوى و صد شتر بگيرى؟
عبد الله نگاهى بدو كرده گفت:
اما الحرام فالممات دونه
و الحل لا حل فاستبينه
و كيف بالامر الذى تبغينه
[اگر از راه حرام چنين درخواستى دارى كه مردن براى من آسانتر از اين كار است،و اگر از طريق حلال مىخواهى كه چنين طريقى فراهم نشده پس از چه راهى چنين درخواستى را مىكنى؟]
عبد الله رفت و در همين خلال پدرش عبد المطلب،او را به ازدواج آمنه درآورده و پس از چندى آن زن را ديدار كرده و از روى آزمايش بدو گفت:آيا حاضرى اكنون به ازدواج من درآيى و آنچه را گفتى بدهى؟
فاطمه نگاهى به صورت عبد الله كرد و گفت:حالا نه،زيرا آن نورى كه در صورت داشتى رفته،سپس از او پرسيد:پس از آن گفتگوى پيشين چه كردى؟
عبد الله داستان ازدواج خود را با آمنه براى او تعريف كرد،فاطمه گفت:من آن روز در چهره تو نور نبوت را مشاهده كردم و مشتاق بودم كه اين نور در رحم من قرار گيرد ولى خدا نخواست و اراده فرمود آن را در جاى ديگرى بنهد،و سپس چند شعر نيز به عنوان تأسف سرود.
اين قسمت را همان گونه كه گفتيم ابن شهر آشوب نقل كرده،و خلاصه آن را نيز ابن هشام در سيره روايت كرده است ولى برخى آن را افسانه دانسته و مجعول پنداشتهاند،و العلم عند الله.
و در هنگام ازدواج با آمنهـبه گفته برخىـهفده سال از عمر عبد الله بيشتر نگذشته بود،گر چه اين گفتار بعيد به نظر مىرسد.
نسب آمنه مادر رسول خدا
در اينجا مناسب است نسب آمنه مادر رسول خدا(ص)نيز ذكر شود تا از اين جهتاجمالى به جاى نماند.
ابن هشام و ديگران گويند:پس از داستان ذبح عبد الله و قربانى شتران،عبد المطلب در صدد برآمد تا از يكى از شريفترين خاندان قريش همسرى براى عبد الله بگيرد.و به همين منظور عبد الله را برداشته و به نزد وهب بن عبد مناف بن زهرة بن كلاب بن مرة كه بزرگ قبيله بنى زهره بود آمد و دختر او يعنى آمنه را كه در آن زمان از نظر فضيلت و مقام بزرگترين زنان قريش بود براى عبد الله خواستگارى كرد،وهب بن عبد مناف نيز موافقت كرد و اين ازدواج فرخنده صورت گرفت.
مادر آمنهـنامشـبره دختر عبد العزى بن عبد الدار بود كه او نيز از زنان بزرگ زمان خويش بود.
مراسم عروسى و ازدواج نيز در همان خانه آمنه صورت گرفت و تنها مولود اين ازدواج ميمون همان وجود مقدس رسول خدا(ص)بود،و اين زوج شريف و گرامى جز آن حضرت فرزند ديگرى پيدا نكردند تا از دنيا رفتند.
وفات عبد الله و آمنه
عبد الله در همان سنين جوانى (5) به دستور پدرش عبد المطلب براى تهيه آذوقه به شهر يثرب سفر كرد و در همان سفر از دنيا رفت و در همانجا به خاك سپرده شد.آمنه نيز پس از گذشت شش سال از مرگ عبد الله جهان را وداع گفت و هنگام مرگ عبد الله طبق گفته مشهور،دو ماه يا قدرى بيشتر از عمر رسول خدا (ص)گذشته بود،و هنگام مرگ مادرش آمنه شش سالهـو يا به گفته برخى هفت سالهـبود.
آمنه مادر آن حضرت نيز در سفرى كه به شهر يثرب كرد در مراجعت از آن شهر در جايى به نام«أبواء»از دنيا رفت و در همانجا به خاك سپرده شد.
بحثى در مورد آيين پدران رسول خدا(ص)
از بحثهاى جالبى كه در پايان اين بخش مناسب است بدان اشاره شود،بحثمربوط به آيين پدران رسول خدا(ص)است كه برخى از اهل تاريخ و حديث از علماى شيعه و سنت درباره آن بابى و بلكه كتابى جداگانه و رسالههايى نوشتهاند و بتفصيل در اين باره سخن گفتهاند مانند جلال الدين سيوطى كه رسالههايى در اين باره نگاشته به نامهاى:مسالك الحنفاء،الدرج الحنفيه فى الآباء الشريفه،السبل الجلية فى الآباء العليه و رسالههاى ديگر. (6)
و آنچه مسلم است اين مطلب است كه در ميان سلسله نسب رسول خدا(ص)تا به آدم ابو البشر پيمبران بزرگ و بلكه اولو العزمى همچون ابراهيم خليل،نوح پيغمبر،اسماعيل،شيث و ديگران وجود داشتهاند و مردان موحد و خدا پرستى نيز مانند عبد المطلب ديده مىشوند،و درباره موحد بودن پدران ديگر آن حضرت مرحوم علامه مجلسى در كتاب بحار الانوار ادعاى اجماع كرده و آن را از معتقدات شيعه اماميه و مسائل مورد اتفاق دانسته (7) .و به دنبال آن گفته است:اگر ديده مىشود كه در ميان پدران و يا عموهاى آن حضرت مانند ابو طالب برخى اظهار توحيد و ايمان به خدا را نمىكردهاند به خاطر تقيه و يا مصالح دينيه بوده است.
و براى اثبات اين مدعا دليلهايى نيز از قرآن و حديث ذكر كردهاند مانند آيه شريفه «الذى يراك حين تقوم و تقلبك في الساجدين» (8) كه بر طبق رواياتى نيز كه نقل كردهاند فرمودهاند:منظور از«تقلب در ساجدين»در اين آيه،انتقال نطفه آن حضرت از صلبهاى سجده كنندگان براى خدا و موحدان به صلبهاى ديگرى است.
و نيز استدلال شده به آيه شريفه «و جعلها كلمة باقية فى عقبه» (9) كه از آن استفاده مىشود كه خداى تعالى كلمه توحيد و عقيده بدان را در ذريه ابراهيم(ع)قرار داده و پيوسته تا ولادت رسول خدا(ص)اين ايمان وجود داشته است.
و روايتى هم از آن حضرت نقل شده كه فرمود:
«لم يزل ينقلنى الله من اصلاب الطاهرين الى ارحام المطهرات حتى اخرجنىفى عالمكم،و لم يدنسنى بدنس الجاهلية» (10)
و پاسخ اين ايراد را هم كه گفته مىشود:چگونه پدران آن حضرت موحد بودهاند با اينكه در قرآن صراحت دارد كه پدر ابراهيم كه نامش آزر بود مشرك و بت پرست بوده (11) و ابراهيم(ع)پيوسته با او محاجه مىفرمود و او را به خاطر پرستش بت سرزنش و محكوم كرده و به پرستش خداى يكتا دعوت مىنمود؟به اين گونه دادهاند:كه آزر بر طبق نقل مورخين عمو و يا پدر مادر و سرپرست ابراهيم بوده كه اطلاق پدر بر او شده نه پدر صلبى و حقيقى او،چنانكه در زندگانى آن حضرت در تاريخ انبيا ذكر كردهايم.
نگارنده گويد:اگر اجماع و اتفاق علماء اماميه رضوان الله عليهم براى ما ثابت شد ما آن را بدون دغدغه و اعتراض مىپذيريم،ولى اگر ثابت نشد دليلهايى كه ذكر كردهاند قابل توجيه و تفسير و ايرادهاى ديگر است و مشكل بتوان با آنها اين مطلب را ثابت كرد،كه بر اهل دانش پوشيده نيست.
پىنوشتها:
1.ناگفته نماند كه از نظر مذهبى متعلق نذر بايد كار مرجوحى نباشد،حالا آيا در آن زمان وضع نذرهايى كه مىكردهاند چگونه بوده است ما نمىدانيم،و بر فرض صحت اين داستان شايد در آن وقت چنين شرطى در نذرهايى كه مىكردهاند وجود نداشته و اين گونه نذرها هم صحيح بوده است و الله اعلم.
2.در چند حديث از طريق شيعه و اهل سنت از رسول خدا(ص)روايت شده كه آن حضرت فرمود:«انا ابن الذبيحين»يعنى من پسر دو ذبيح هستم.و منظور از ذبيح اول حضرت اسماعيل فرزند ابراهيم (ع)مىباشد و ذبيح دوم عبد الله است.
3.و در پارهاى از تواريخ است كه قرار شد به نزد زن«كاهنه»قبيله بنى سعد كه نامش«سجام»و يا«قطبه»بود و در خيبر سكونت داشت بروند و هر چه او گفت به گفته او عمل كنند،و پس از آنكه به نزد وى آمدند او اين راه را به آنها نشان داد.
4.برخى درباره صحت اين داستان ترديد كردهاند،و ايرادهايى نمودهاند كه به نظر نگارنده ايرادهاى مهمى نيست و همگى قابل پاسخ است.و ما شرح و توضيح بيشتر را در اين باره در مقالاتى كه به طور پراكنده در مجله پاسدار اسلام و جاهاى ديگر نوشتهايم ذكر كرده و پاسخ دادهايم.
5.به گفته برخى از اهل تاريخ عبد الله در هنگام مرگ بيست و پنج سال داشت.
6.به كتاب الصحيح من السيرة،ج 1،ص 150،مراجعه شود.
7.بحار الانوار،ج 15،صص 118ـ .117
8.سوره شعراء،آيه 219ـ .218
9.سوره زخرف،آيه .28
10.مجمع البيان،ج 4،ص 322،تفسير فخر رازى،ج 24،ص 174،تفسير در المنثور،ج 5،ص 98.يعنى پيوسته خداوند مرا از صلبهاى پاك به رحمهاى پاكيزه منتقل كرد تا هنگامى كه در اين عالم شما وارد نمود،و مرا به زشتيهاى جاهليت آلوده نكرد.
11.به آيه 74،سوره انعام مراجعه شود.
پيش از اين گفتيم كه بنا به گفته اهل تاريخ:عبد المطلب در وقتى كه چاه زمزم را حفر مىكرد و دچار اعتراض قريش گرديد نذر كرد كه اگر خداى تعالى ده پسر بدو داد يكى از آنها را در راه خدا قربانى كند. (1)
خداى تعالى نيز حاجتش را روا كرد و از زنهاى متعددى كه به همسرى برگزيد ده پسر بدو عطا فرمود به نامهاى:عبد الله،حمزه،عباس،ابو طالب،زبير،حارث،حجل،مقوم،ضرار،ابو لهب.
و دختران عبد المطلب نيز شش تن بودند به نامهاى:
صفيه،بره،ام حكيم،عاتكه،أميمه،أروى.كه اينها هر يك و يا هر چند تن از يك مادر بودند بدين شرح:
مادر عبد الله،ابو طالب،زبير و دختران عبد المطلبـجز صفيهـفاطمه دخترعمرو بن عائذ مخزومى بود.
و مادر حمزه و مقوم و حجل و صفيه:هاله،دختر وهيب بن عبد مناة بوده.
و مادر عباس و ضرار:نتيله دختر جناب بن كليب است.
و مادر حارث بن عبد المطلب:سمراء دختر جندب بن حجير،و مادر ابو لهب:لبنى دختر هاجر بن عبد مناف بن ضاطر است.
و گويند:هنگامى كه مرگ عبد المطلب فرا رسيد دختران خود را طلبيد و بدانها گفت:دوست دارم پيش از مرگ بر من بگرييد و برايم مرثيه گوييد،تا آنچه پس از مردنم مىخواهيد بگوييد من آن را قبل از مرگ خود بشنوم.آنها نيز به دستور پدر عمل كرده و هر كدام مرثيهاى گفت،كه در تواريخ به تفصيل ذكر شده.
داستان ذبح عبد الله
عبد اللهـبجز حمزه و عباسـكوچكترين فرزندان عبد المطلب بود ولى از همه فرزندان نزد او محبوبتر بود،چنانكه پيش از اين گفته شد و جمعى از مورخين نقل كردهاند كه چون عبد الله به دنيا آمد و به حد رشد رسيد عبد المطلب به ياد نذرى كه كرده بود افتاد و پسران خود را جمع كرده داستان نذرى را كه كرده بود به اطلاع آنها رسانيد. (2)
فرزندان اظهار كردند:ما در اختيار تو و تحت فرمان تو هستيم.عبد المطلب كه آمادگى آنها را براى انجام نذر خود مشاهده كرد آنان را به كنار خانه كعبه آورد و براى انتخاب يكى از ايشان قرعه زد،و قرعه به نام عبد الله درآمد.
در اين هنگام عبد المطلب دست عبد الله را گرفته و با دست ديگر كاردى برانبرداشت و عبد الله را به جايگاه قربانى آورد تا در راه خدا قربانى نموده به نذر خود عمل كند.
مردم مكه و قريش و فرزندان ديگر عبد المطلب پيش آمده و خواستند به وسيلهاى جلوى عبد المطلب را از اين كار بگيرند ولى مشاهده كردند كه وى تصميم انجام آن را دارد،و از ميان برادران عبد الله،ابو طالب به خاطر علاقه زيادى كه به برادر داشت بيش از ديگران متأثر و نگران حال عبد الله بود تا جايى كه نزديك آمد و دست پدر را گرفت و گفت:
پدر جان!مرا به جاى عبد الله بكش و او را رها كن!
در اين هنگام داييهاى عبد الله و ساير خويشان مادرى او نيز پيش آمده و مانع قتل عبد الله شدند،جمعى از بزرگان قريش نيز كه چنان ديدند نزد عبد المطلب آمده و بدوگفتند:
تو اكنون بزرگ قريش و مهتر مردم هستى و اگر دست به چنين كارى بزنى ديگران نيز از تو پيروى خواهند كرد و اين كار به صورت سنتى در ميان مردم درخواهد آمد.
پاسخ عبد المطلب نيز در برابر همگان اين بود كه:نذرى كردهام و بايد به نذر خود عمل نمايم.
تا سرانجام پس از گفتگوى زياد قرار بر اين شد (3) كه شتران چندى از شتران بسيارى كه عبد المطلب داشت بياورند و براى تعيين قربانى ميان عبد الله و آنها قرعه بزنند و اگر قرعه به نام شتران درآمد آنها را به جاى عبد الله قربانى كنند و اگر باز به نام عبد الله درآمد به عدد شتران بيفزايند و قرعه را تجديد كنند و همچنان به عدد آنها بيفزايند تا وقتى كه به نام شتران درآيد.عبد المطلب قبول كرد و دستور داد ده شتر آوردند و قرعه زدند باز ديدند قرعه به نام عبد الله درآمد ده شتر ديگر افزودند و قرعه زدند باز هم به نام عبد الله در آمد و همچنان هر بار ده شتر اضافه كردند و قرعه زدند و همچنان به نام عبد الله در مىآمد تا وقتى كه عدد شتران به صد شتر رسيد قرعه به نام شتران درآمد كه در آن هنگام بانگ تكبير و صداى هلهله زنان و مردان مكه به شادى بلند شد و همگى خوشحال شدند،اما عبد المطلب قبول نكرده گفت:من دو بار ديگر قرعه مىزنم و چون دو بار ديگر نيز قرعه زدند به نام شتران درآمد و عبد المطلب يقين كرد كه خداوند به اين فديه راضى شده و عبد الله را رها كرد و سپس دستور داد شتران را قربانى كرده و گوشت آنها را ميان مردم مكه تقسيم كنند. (4)
دنباله شرح حال عبد الله
عبد اللهـهمان طور كه پيش از اين گفته شدـبه جز حمزه و عباسـكوچكترين پسر عبد المطلب بود و زمان ولادت او را برخى 81 سال قبل از هجرت و وفاتش را 52 سال قبل از آن نوشتهاند و در پارهاى از تواريخ است كه 24 سال پس از سلطنت انوشيروان عبد الله به دنيا آمد،عبد المطلب به فرزندش عبد الله بيش از فرزندان ديگر علاقهمند بود و او را از ديگران بيشتر دوست مىداشت،و اين محبت و علاقه به خاطر بشارتها و خبرهايى بود كه كم و بيش از كاهنان و دانشمندان آن زمان شنيده بود كه بدو گفته بودند از صلب اين فرزندـيعنى عبد اللهـپسرى به دنيا خواهد آمد كه از طرف خداوند به نبوت مبعوث مىشود و شريعت او به دورترين نقاط جهان خواهد رفت و بخصوص پس از اينكه داستان ذبح عبد الله پيش آمد و صد شتر براى او فدا كرد،اين علاقه بيشتر شد.
و چيزى كه بشارت كاهنان را تأييد مىكرد،درخشندگى و نور خاصى بود كه در چهره عبد الله مشهود بود و هر كه با عبد الله رو به رو مىشد آن نور خيره كننده را مشاهده مىكرد و در پارهاى از تواريخـو حتى رواياتـداستانهاى عجيبى در اين باره نقل شده كه جاى ذكر همه آنها نيست،و در روايتى است كه عبد الله در دوران زندگى كوتاهى كه داشت از زنان شهر مكه به همان بليهاى دچار شد كه يوسف(ع)در دوران زندگى بدان دچار گرديد.
و در برخى از تواريخ آمده كه در آن شبى كه عبد الله با آمنه مادر رسول خدا(ص)ـازدواج كرد زنان بسيارى از غصه و اندوه از جهان رفتند،زيرا تا به آن روز اميد داشتند بلكه وسايلى فراهم شود و گاهى هم خودشان وسايلى را فراهم مىساختند تا بدان وسيله اين سعادت بهره آنان گردد،و پس از آن ازدواج ديگر نا اميد و مأيوس شدند.
ابن شهر آشوب در مناقب نقل كرده كه در مكه زنى بود به نام فاطمه،دختر مرة،كه كتابهايى خوانده و از اوضاع گذشته و آينده اطلاعاتى به دست آورده بود.آن زن روزى عبد الله را ديدار كرده بدو گفت:تويى آن پسرى كه پدرت صد شتر براى تو فدا كرد؟عبد الله گفت:آرى.
فاطمه گفت:حاضرى يكبار با من همبستر شوى و صد شتر بگيرى؟
عبد الله نگاهى بدو كرده گفت:
اما الحرام فالممات دونه
و الحل لا حل فاستبينه
و كيف بالامر الذى تبغينه
[اگر از راه حرام چنين درخواستى دارى كه مردن براى من آسانتر از اين كار است،و اگر از طريق حلال مىخواهى كه چنين طريقى فراهم نشده پس از چه راهى چنين درخواستى را مىكنى؟]
عبد الله رفت و در همين خلال پدرش عبد المطلب،او را به ازدواج آمنه درآورده و پس از چندى آن زن را ديدار كرده و از روى آزمايش بدو گفت:آيا حاضرى اكنون به ازدواج من درآيى و آنچه را گفتى بدهى؟
فاطمه نگاهى به صورت عبد الله كرد و گفت:حالا نه،زيرا آن نورى كه در صورت داشتى رفته،سپس از او پرسيد:پس از آن گفتگوى پيشين چه كردى؟
عبد الله داستان ازدواج خود را با آمنه براى او تعريف كرد،فاطمه گفت:من آن روز در چهره تو نور نبوت را مشاهده كردم و مشتاق بودم كه اين نور در رحم من قرار گيرد ولى خدا نخواست و اراده فرمود آن را در جاى ديگرى بنهد،و سپس چند شعر نيز به عنوان تأسف سرود.
اين قسمت را همان گونه كه گفتيم ابن شهر آشوب نقل كرده،و خلاصه آن را نيز ابن هشام در سيره روايت كرده است ولى برخى آن را افسانه دانسته و مجعول پنداشتهاند،و العلم عند الله.
و در هنگام ازدواج با آمنهـبه گفته برخىـهفده سال از عمر عبد الله بيشتر نگذشته بود،گر چه اين گفتار بعيد به نظر مىرسد.
نسب آمنه مادر رسول خدا
در اينجا مناسب است نسب آمنه مادر رسول خدا(ص)نيز ذكر شود تا از اين جهتاجمالى به جاى نماند.
ابن هشام و ديگران گويند:پس از داستان ذبح عبد الله و قربانى شتران،عبد المطلب در صدد برآمد تا از يكى از شريفترين خاندان قريش همسرى براى عبد الله بگيرد.و به همين منظور عبد الله را برداشته و به نزد وهب بن عبد مناف بن زهرة بن كلاب بن مرة كه بزرگ قبيله بنى زهره بود آمد و دختر او يعنى آمنه را كه در آن زمان از نظر فضيلت و مقام بزرگترين زنان قريش بود براى عبد الله خواستگارى كرد،وهب بن عبد مناف نيز موافقت كرد و اين ازدواج فرخنده صورت گرفت.
مادر آمنهـنامشـبره دختر عبد العزى بن عبد الدار بود كه او نيز از زنان بزرگ زمان خويش بود.
مراسم عروسى و ازدواج نيز در همان خانه آمنه صورت گرفت و تنها مولود اين ازدواج ميمون همان وجود مقدس رسول خدا(ص)بود،و اين زوج شريف و گرامى جز آن حضرت فرزند ديگرى پيدا نكردند تا از دنيا رفتند.
وفات عبد الله و آمنه
عبد الله در همان سنين جوانى (5) به دستور پدرش عبد المطلب براى تهيه آذوقه به شهر يثرب سفر كرد و در همان سفر از دنيا رفت و در همانجا به خاك سپرده شد.آمنه نيز پس از گذشت شش سال از مرگ عبد الله جهان را وداع گفت و هنگام مرگ عبد الله طبق گفته مشهور،دو ماه يا قدرى بيشتر از عمر رسول خدا (ص)گذشته بود،و هنگام مرگ مادرش آمنه شش سالهـو يا به گفته برخى هفت سالهـبود.
آمنه مادر آن حضرت نيز در سفرى كه به شهر يثرب كرد در مراجعت از آن شهر در جايى به نام«أبواء»از دنيا رفت و در همانجا به خاك سپرده شد.
بحثى در مورد آيين پدران رسول خدا(ص)
از بحثهاى جالبى كه در پايان اين بخش مناسب است بدان اشاره شود،بحثمربوط به آيين پدران رسول خدا(ص)است كه برخى از اهل تاريخ و حديث از علماى شيعه و سنت درباره آن بابى و بلكه كتابى جداگانه و رسالههايى نوشتهاند و بتفصيل در اين باره سخن گفتهاند مانند جلال الدين سيوطى كه رسالههايى در اين باره نگاشته به نامهاى:مسالك الحنفاء،الدرج الحنفيه فى الآباء الشريفه،السبل الجلية فى الآباء العليه و رسالههاى ديگر. (6)
و آنچه مسلم است اين مطلب است كه در ميان سلسله نسب رسول خدا(ص)تا به آدم ابو البشر پيمبران بزرگ و بلكه اولو العزمى همچون ابراهيم خليل،نوح پيغمبر،اسماعيل،شيث و ديگران وجود داشتهاند و مردان موحد و خدا پرستى نيز مانند عبد المطلب ديده مىشوند،و درباره موحد بودن پدران ديگر آن حضرت مرحوم علامه مجلسى در كتاب بحار الانوار ادعاى اجماع كرده و آن را از معتقدات شيعه اماميه و مسائل مورد اتفاق دانسته (7) .و به دنبال آن گفته است:اگر ديده مىشود كه در ميان پدران و يا عموهاى آن حضرت مانند ابو طالب برخى اظهار توحيد و ايمان به خدا را نمىكردهاند به خاطر تقيه و يا مصالح دينيه بوده است.
و براى اثبات اين مدعا دليلهايى نيز از قرآن و حديث ذكر كردهاند مانند آيه شريفه «الذى يراك حين تقوم و تقلبك في الساجدين» (8) كه بر طبق رواياتى نيز كه نقل كردهاند فرمودهاند:منظور از«تقلب در ساجدين»در اين آيه،انتقال نطفه آن حضرت از صلبهاى سجده كنندگان براى خدا و موحدان به صلبهاى ديگرى است.
و نيز استدلال شده به آيه شريفه «و جعلها كلمة باقية فى عقبه» (9) كه از آن استفاده مىشود كه خداى تعالى كلمه توحيد و عقيده بدان را در ذريه ابراهيم(ع)قرار داده و پيوسته تا ولادت رسول خدا(ص)اين ايمان وجود داشته است.
و روايتى هم از آن حضرت نقل شده كه فرمود:
«لم يزل ينقلنى الله من اصلاب الطاهرين الى ارحام المطهرات حتى اخرجنىفى عالمكم،و لم يدنسنى بدنس الجاهلية» (10)
و پاسخ اين ايراد را هم كه گفته مىشود:چگونه پدران آن حضرت موحد بودهاند با اينكه در قرآن صراحت دارد كه پدر ابراهيم كه نامش آزر بود مشرك و بت پرست بوده (11) و ابراهيم(ع)پيوسته با او محاجه مىفرمود و او را به خاطر پرستش بت سرزنش و محكوم كرده و به پرستش خداى يكتا دعوت مىنمود؟به اين گونه دادهاند:كه آزر بر طبق نقل مورخين عمو و يا پدر مادر و سرپرست ابراهيم بوده كه اطلاق پدر بر او شده نه پدر صلبى و حقيقى او،چنانكه در زندگانى آن حضرت در تاريخ انبيا ذكر كردهايم.
نگارنده گويد:اگر اجماع و اتفاق علماء اماميه رضوان الله عليهم براى ما ثابت شد ما آن را بدون دغدغه و اعتراض مىپذيريم،ولى اگر ثابت نشد دليلهايى كه ذكر كردهاند قابل توجيه و تفسير و ايرادهاى ديگر است و مشكل بتوان با آنها اين مطلب را ثابت كرد،كه بر اهل دانش پوشيده نيست.
پىنوشتها:
1.ناگفته نماند كه از نظر مذهبى متعلق نذر بايد كار مرجوحى نباشد،حالا آيا در آن زمان وضع نذرهايى كه مىكردهاند چگونه بوده است ما نمىدانيم،و بر فرض صحت اين داستان شايد در آن وقت چنين شرطى در نذرهايى كه مىكردهاند وجود نداشته و اين گونه نذرها هم صحيح بوده است و الله اعلم.
2.در چند حديث از طريق شيعه و اهل سنت از رسول خدا(ص)روايت شده كه آن حضرت فرمود:«انا ابن الذبيحين»يعنى من پسر دو ذبيح هستم.و منظور از ذبيح اول حضرت اسماعيل فرزند ابراهيم (ع)مىباشد و ذبيح دوم عبد الله است.
3.و در پارهاى از تواريخ است كه قرار شد به نزد زن«كاهنه»قبيله بنى سعد كه نامش«سجام»و يا«قطبه»بود و در خيبر سكونت داشت بروند و هر چه او گفت به گفته او عمل كنند،و پس از آنكه به نزد وى آمدند او اين راه را به آنها نشان داد.
4.برخى درباره صحت اين داستان ترديد كردهاند،و ايرادهايى نمودهاند كه به نظر نگارنده ايرادهاى مهمى نيست و همگى قابل پاسخ است.و ما شرح و توضيح بيشتر را در اين باره در مقالاتى كه به طور پراكنده در مجله پاسدار اسلام و جاهاى ديگر نوشتهايم ذكر كرده و پاسخ دادهايم.
5.به گفته برخى از اهل تاريخ عبد الله در هنگام مرگ بيست و پنج سال داشت.
6.به كتاب الصحيح من السيرة،ج 1،ص 150،مراجعه شود.
7.بحار الانوار،ج 15،صص 118ـ .117
8.سوره شعراء،آيه 219ـ .218
9.سوره زخرف،آيه .28
10.مجمع البيان،ج 4،ص 322،تفسير فخر رازى،ج 24،ص 174،تفسير در المنثور،ج 5،ص 98.يعنى پيوسته خداوند مرا از صلبهاى پاك به رحمهاى پاكيزه منتقل كرد تا هنگامى كه در اين عالم شما وارد نمود،و مرا به زشتيهاى جاهليت آلوده نكرد.
11.به آيه 74،سوره انعام مراجعه شود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر